صدای بسته شدن در، حرکت نرم کابین به سمت بالا و رسیدن به مقصد در چند ثانیه؛ این تجربه‌ی روزمره‌ی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان است. آسانسور یکی از امن‌ترین وسایل حمل‌ونقل مدرن است. در واقع، آمار نشان می‌دهد که احتمال آسیب دیدن شما در پله‌های یک ساختمان بسیار بیشتر از آسیب در آسانسور است. با این حال، کابوس “سقوط آسانسور” یکی از ریشه‌دارترین ترس‌ها در ذهن عموم مردم است. این سوال هنوز در ذهن مردم است که چرا آسانسور سقوط می کند.
اما آیا این ترس واقعیت دارد؟ آیا یک آسانسور می‌تواند مانند فیلم‌های هالیوودی، با پاره شدن یک کابل، به صورت آزاد در چاه سقوط کند؟
پاسخ کوتاه و قاطع این است: خیر، در آسانسورهای استاندارد امروزی تقریباً غیرممکن است.
پاسخ بلند و دقیق‌تر این است که حوادث آسانسور، هرچند نادر، اتفاق می‌افتند. اما این حوادث تقریباً هیچ‌گاه به دلیل سقوط آزاد کابین نیستند. بلکه ناشی از مجموعه‌ای از نقص‌های فنی، خطاهای انسانی و عدم نگهداری صحیح هستند که منجر به حوادث دیگری مانند گیر کردن بین طبقات، حرکت ناگهانی، یا بسته شدن بی‌موقع در می‌شوند.
در این مقاله، به صورت عمیق و فنی، اما با زبانی ساده، بررسی خواهیم کرد که چه سیستم‌های ایمنی پیشرفته‌ای از سقوط آزاد آسانسور جلوگیری می‌کنند، دلایل واقعی حوادث آسانسور چه هستند و چگونه می‌توانیم با رعایت اصول پیشگیرانه، امنیت خود و دیگران را تضمین کنیم. در ادامه از اصطلاحات فنی زیادی استفاده می شود. چنانچه علاقمند بودید با هر یک از اجزای آسانسور آشنا شوید می توانید این مطلب سایت پلکان را مطالعه کنید : راهنمای تصویری قطعات آسانسور
بخش اول: چرا آسانسورها “سقوط آزاد” نمی‌کنند؟ سپر ایمنی چند لایه مهندسی
آسانسورهای مدرن، به خصوص آسانسورهای کششی (که رایج‌ترین نوع در ساختمان‌های مسکونی و تجاری هستند)، مجهز به چندین لایه ایمنی مستقل و جدای از هم هستند. خرابی یکی از این سیستم‌ها، بلافاصله توسط سیستم بعدی جبران می‌شود.
۱. سیستم سیم بکسل‌ها (Cables/Ropes)
باور غلط عمومی این است که آسانسور توسط یک کابل نگه داشته شده است. در حالی که یک آسانسور استاندارد معمولاً توسط ۴ تا ۸ سیم بکسل فولادی به صورت موازی آویزان است. هر کدام از این سیم بکسل‌ها به تنهایی قادر به تحمل وزن کامل کابین با حداکثر ظرفیت آن هستند.
- اصل افزونگی (Redundancy): مهندسی آسانسور بر پایه اصل “افزونگی” بنا شده است. این یعنی برای پاره شدن تمام کابل‌ها، باید یک نقص فاجعه‌بار همزمان در تمام آن‌ها رخ دهد که از نظر آماری و عملی، احتمالی نزدیک به صفر دارد.
۲. ترمز گاورنر یا سیستم ترمز اضطراری (The Governor & Safety Brakes)
این سیستم، شاهکار مهندسی ایمنی آسانسور و مهم‌ترین دلیل عدم سقوط آزاد آن است. گاورنر یک سیستم مکانیکی کاملاً مستقل از سیستم برق و موتور آسانسور است.
- گاورنر (Governor): یک دستگاه کنترل سرعت است که در موتورخانه قرار دارد و سرعت حرکت کابین را به طور مداوم کنترل می‌کند. این دستگاه یک سیم بکسل نازک‌تر و مخصوص به خود دارد که به کابین متصل است و همراه با آن حرکت می‌کند.
- عملکرد:
- اگر سرعت حرکت کابین (چه به سمت بالا و چه پایین) از حد مجاز (معمولاً حدود ۱۱۵% سرعت نامی) فراتر رود، وزنه‌های گریز از مرکز در داخل گاورنر فعال می‌شوند.
- فعال شدن گاورنر، باعث قفل شدن سیم بکسل خودش می‌شود.
- کشیده شدن و توقف این سیم بکسل، اهرمی را روی کابین آسانسور فعال می‌کند.
- این اهرم، دو “فک ترمز” یا “پاراشوت” را که در زیر یا روی کابین تعبیه شده‌اند، با نیروی بسیار زیاد به ریل‌های راهنمای آسانسور می‌چسباند.
این فرآیند، که به آن “ترمز ایمنی” یا پاراشوت (Safety Gear) می‌گویند، کابین را به صورت فیزیکی بر روی ریل‌ها قفل می‌کند و باعث توقف آنی آن می‌شود. این سیستم حتی در صورت قطع کامل برق و پاره شدن تمام سیم بکسل‌ها (یک سناریوی فرضی) نیز کار می‌کند. مراحل آن عبارتند از :
- افزایش سرعت کابین
- فعال شدن گاورنر
- قفل شدن سیم بکسل گاورنر
- فعال شدن پاراشوت
- توقف کامل کابین روی ریل‌ها
۳. ترمز الکترومغناطیسی موتور (Electromagnetic Brake)
این ترمز، ترمز اصلی آسانسور برای توقف‌های عادی بین طبقات است. این ترمز به صورت “Fail-Safe” طراحی شده است. یعنی برای باز نگه داشتن آن نیاز به نیروی برق است.
- عملکرد: در حالت عادی، یک آهنربای الکتریکی قدرتمند، لنت‌های ترمز را از دیسک یا درام متصل به موتور جدا نگه می‌دارد تا آسانسور حرکت کند. به محض قطع شدن جریان برق (چه به صورت عمدی برای توقف در طبقه و چه به صورت اضطراری به دلیل قطع برق)، نیروی مغناطیسی از بین رفته و فنرهای قدرتمندی بلافاصله لنت‌ها را به دیسک می‌چسبانند و موتور را متوقف می‌کنند.
۴. ضربه‌گیرها (Buffers)
در پایین‌ترین نقطه چاه آسانسور، دو ضربه‌گیر (بافر) هیدرولیکی یا فنری قدرتمند وجود دارد. وظیفه این بافرها این نیست که یک آسانسور در حال سقوط را متوقف کنند، بلکه برای جذب انرژی کابینی که با سرعتی کمی بیشتر از حد معمول به پایین‌ترین طبقه می‌رسد، طراحی شده‌اند تا از یک توقف سخت و آسیب‌زا جلوگیری کنند.
(تصویر شماتیک سیستم‌های ایمنی کلیدی در یک آسانسور کششی)
بخش دوم: دلایل واقعی حوادث آسانسور چیست؟
اگر سقوط آزاد تقریباً غیرممکن است، پس اخباری که در مورد حوادث آسانسور می‌شنویم مربوط به چیست؟ حوادث واقعی، هرچند نادر، معمولاً در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:
۱. حرکت کنترل نشده کابین با درب باز (Uncontrolled Car Movement – UCM)
این یکی از خطرناک‌ترین انواع حوادث است. در این حالت، به دلیل نقص در سیستم ترمز یا مدار کنترل، کابین شروع به حرکت می‌کند در حالی که درب طبقه یا کابین هنوز کاملاً بسته نشده است. این موضوع می‌تواند منجر به کشیده شدن فرد به داخل چاه یا گیر کردن بین کابین و طبقه شود. سیستم‌های جدیدتر مجهز به مدارهای تشخیصی برای جلوگیری از این اتفاق هستند.
۲. عدم هم‌سطحی (Misleveling)
شایع‌ترین و در عین حال کم‌خطرترین نوع نقص فنی، توقف کابین بالاتر یا پایین‌تر از سطح طبقه است. این اختلاف سطح می‌تواند باعث زمین خوردن افراد هنگام ورود یا خروج شود، به خصوص برای سالمندان یا افرادی که از ویلچر استفاده می‌کنند. این مشکل معمولاً ناشی از تنظیم نبودن سیستم ترمز یا سنسورهای طبقات است.
۳. بسته شدن ناگهانی و شدید درب‌ها
نقص در سنسورهای چشمی (فتوسل) یا سنسورهای فشار لبه درب (Safety Edge) می‌تواند باعث شود که درب‌ها با وجود مانع (فرد یا وسیله) با شدت بسته شوند و باعث آسیب‌دیدگی شوند.
۴. برق‌گرفتگی
این خطر بیشتر متوجه تکنسین‌ها و افراد غیرمتخصصی است که اقدام به دستکاری تابلو فرمان یا تجهیزات الکتریکی آسانسور می‌کنند. سیم‌کشی فرسوده، عدم وجود سیستم ارتینگ مناسب و تعمیرات غیراصولی از دلایل اصلی آن هستند.
۵. سقوط افراد یا اشیاء به داخل چاه آسانسور
این حوادث معمولاً زمانی رخ می‌دهند که یک تکنسین در حال کار روی آسانسور است و درب طبقه را به صورت دستی باز گذاشته و نکات ایمنی را رعایت نکرده است. یا در موارد نادر، به دلیل نقص در سیستم قفل درب، درب یک طبقه باز می‌شود در حالی که کابین در آن طبقه حضور ندارد.
ریشه مشترک تمام حوادث: کوتاهی در بازرسی و نگهداری
تقریباً تمام حوادث فوق، به یک عامل اصلی بازمی‌گردند: سرویس و نگهداری ضعیف یا غیراصولی.
- نادیده گرفتن استانداردهای ایمنی: استفاده از قطعات غیراستاندارد و ارزان‌قیمت برای کاهش هزینه‌ها.
- سرویس‌کاران غیرمتخصص: سپردن سرویس دوره‌ای آسانسور به افراد یا شرکت‌های فاقد صلاحیت فنی لازم.
- عدم انجام سرویس‌های دوره‌ای منظم: آسانسور یک وسیله مکانیکی-الکترونیکی پیچیده است که نیاز به بازرسی و سرویس ماهانه دارد. به تعویق انداختن این سرویس‌ها، ریسک بروز نقص فنی را به شدت افزایش می‌دهد.
- پایان عمر مفید قطعات: هر قطعه‌ای، از سیم بکسل گرفته تا قطعات الکترونیکی تابلو فرمان، عمر مفید مشخصی دارد. عدم تعویض به موقع آن‌ها، مانند رانندگی با لاستیک فرسوده است؛ دیر یا زود حادثه می‌آفریند.
بخش سوم: روش‌های حیاتی پیشگیری (وظایف مدیر ساختمان و ساکنین)
امنیت آسانسور یک مسئولیت مشترک است. با رعایت نکات زیر می‌توان ریسک حوادث را به صفر نزدیک کرد.
برای مدیران ساختمان و هیئت مدیره:
- قرارداد با شرکت معتبر: مهم‌ترین قدم، عقد قرارداد سرویس و نگهداری با یک شرکت ثبت‌شده، معتبر و دارای مجوز از سندیکای آسانسور و پله برقی است. از شرکت‌هایی که فقط بر اساس قیمت پایین‌تر کار می‌کنند، به شدت پرهیز کنید.
- بیمه آسانسور: داشتن بیمه‌نامه مسئولیت مدنی برای آسانسور الزامی و حیاتی است. این بیمه‌نامه خسارات جانی و مالی ناشی از حوادث احتمالی را پوشش می‌دهد.
- دریافت گواهی استاندارد ادواری: آسانسورها باید به صورت سالانه توسط شرکت‌های بازرسی مورد تایید سازمان ملی استاندارد، بازرسی شده و گواهی ایمنی دریافت کنند. این گواهی تضمین می‌کند که آسانسور حداقل الزامات ایمنی را داراست.
مطلب مربوطه : چطور برای آسانسور گواهی استاندارد بگیریم؟ (اولیه و ادواری)
- توجه به گزارش‌های سرویس‌کار: گزارش‌های ماهانه سرویس‌کار را با دقت مطالعه کنید. اگر نیاز به تعویض یک قطعه وجود دارد، در اولین فرصت برای آن بودجه تخصیص دهید. به تعویق انداختن تعمیرات، ریسک را تصاعدی بالا می‌برد.
- مدرن‌سازی و بازسازی (Overhaul): آسانسورهای با عمر بیش از ۱۵-۲۰ سال نیاز به بازسازی اساسی دارند. جایگزینی تابلو فرمان، موتور، سیم بکسل‌ها و سیستم درب‌ها می‌تواند جانی دوباره به آسانسور ببخشد و آن را با استانداردهای روز هماهنگ کند.
وظایف مدیران ساختمان برای پیشگیری از حوادث آسانسور
برای کاربران و ساکنین:
- هرگز بیش از ظرفیت سوار نشوید: به ظرفیت وزنی و تعداد نفرات مجاز که در داخل کابین نصب شده است، احترام بگذارید. اضافه بار به موتور، ترمزها و سیم بکسل‌ها فشار می‌آورد.
- از حرکات شدید در کابین خودداری کنید: پریدن یا هل دادن دیواره‌های کابین می‌تواند باعث فعال شدن ناگهانی ترمز ایمنی (پاراشوت) و توقف شدید آسانسور شود.
- مانع بسته شدن درب نشوید: برای نگه داشتن درب، از دکمه مربوطه استفاده کنید و هرگز با دست یا پا مانع بسته شدن آن نشوید. این کار به مکانیزم درب و سنسورها آسیب می‌زند.
- در صورت گیر کردن، آرامش خود را حفظ کنید:
- هرگز سعی نکنید خودتان درب را باز کرده و خارج شوید. این خطرناک‌ترین کار ممکن است.
- دکمه زنگ خطر (Alarm) را فشار دهید.
- با استفاده از تلفن اضطراری داخل کابین (در صورت وجود) یا تلفن همراه خود با مدیریت ساختمان یا شماره‌های اضطراری شرکت سرویس‌دهنده (که باید در کابین نصب باشد) تماس بگیرید.
- منتظر بمانید. تیم‌های نجات و تکنسین‌ها برای این شرایط آموزش دیده‌اند.
مطلب مرتبط : اگر آسانسور بین طبقات گیر کرد چه کنیم؟
نتیجه‌گیری
ترس از سقوط آزاد آسانسور، با توجه به تکنولوژی و سیستم‌های ایمنی چندلایه امروزی، یک ترس غیرمنطقی است. آسانسورهای مدرن برای “شکست امن” (Fail-Safe) طراحی شده‌اند. با این حال، امنیت مطلق نیست و به شدت به “نگهداری پیشگیرانه” وابسته است.
خطر واقعی، نه در سقوط، بلکه در خرابی‌های ناشی از غفلت، فرسودگی و عدم تخصص است. با انتخاب یک شرکت سرویس معتبر، انجام بازرسی‌های دوره‌ای و استفاده صحیح، می‌توانیم با اطمینان کامل از این وسیله‌ی کارآمد استفاده کنیم.
بدون دیدگاه