آسانسورهای هیدرولیک، به ویژه در ساختمان‌های کم‌ارتفاع (معمولاً تا ۶ طبقه)، به دلیل حرکت نرم، قابلیت جابجایی بارهای سنگین و هزینه نصب اولیه پایین‌تر، یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها هستند. نیروی محرکه این سیستم‌ها، سیالی است که اغلب نادیده گرفته می‌شود اما حیاتی‌ترین نقش را ایفا می‌کند: روغن هیدرولیک آسانسور . در این مطلب ، به صورت تخصصی و در عین حال ساده، به بررسی ابعاد این موضوع می‌پردازیم.
مکانیسم کلی آسانسور هیدرولیک
برای درک اهمیت روغن، ابتدا باید بدانیم یک آسانسور هیدرولیک چگونه کار می‌کند. اساس کار این سیستم بر پایه قانون پاسکال استوار است: فشاری که به یک سیال محبوس وارد می‌شود، به طور یکسان به تمام نقاط آن سیال و دیواره‌های ظرف منتقل می‌گردد.
اجزای اصلی سیستم هیدرولیک عبارتند از:
- پاوریونیت (Power Unit): این مجموعه شامل موتور الکتریکی، پمپ هیدرولیک، شیرهای کنترل و مخزن روغن است.
- مخزن روغن (Reservoir): محلی برای ذخیره روغن هیدرولیک.
- پمپ (Pump): توسط موتور الکتریکی به حرکت در می‌آید و روغن را از مخزن به سمت سیلندر پمپاژ می‌کند.
- سیلندر (Cylinder): یک استوانه فلزی مستحکم که پیستون در داخل آن حرکت می‌کند.
- پیستون (Piston): یک شفت بلند که به زیر کابین آسانسور متصل است و با فشار روغن به سمت بالا حرکت می‌کند.
- شیر کنترل (Control Valve): جریان و فشار روغن را مدیریت می‌کند و مسئول حرکت نرم، توقف و حرکت به سمت پایین است.
فرآیند حرکت به بالا:
- فرمان حرکت به بالا صادر می‌شود.
- موتور الکتریکی روشن شده و پمپ هیدرولیک را به کار می‌اندازد.
- پمپ، روغن را با فشار از مخزن به داخل سیلندر (زیر پیستون) پمپاژ می‌کند.
- فشار روغن بر سطح زیرین پیستون نیرو وارد کرده و باعث بالا رفتن پیستون و در نتیجه، کابین آسانسور می‌شود.
فرآیند حرکت به پایین:
- فرمان حرکت به پایین صادر می‌شود.
- شیر کنترل به آرامی باز می‌شود.
- وزن کابین و پیستون به روغن فشار می‌آورد و آن را از طریق شیر کنترل به مخزن باز می‌گرداند.
- در این فرآیند، موتور و پمپ خاموش هستند و حرکت صرفاً با نیروی گرانش و کنترل شیر انجام می‌شود که این امر موجب صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌گردد.
نقش روغن هیدرولیک آسانسور
روغن هیدرولیک صرفاً یک مایع برای پر کردن سیستم نیست؛ بلکه یک جزء مهندسی‌شده با چندین وظیفه حیاتی است:
- انتقال قدرت و نیرو: این اصلی‌ترین وظیفه روغن است. روغن به عنوان یک واسطه غیرقابل تراکم، نیروی تولید شده توسط پمپ را به پیستون منتقل کرده و باعث حرکت کابین با وزن چند صد کیلوگرم می‌شود.
- روانکاری قطعات: تمام قطعات متحرک سیستم، از جمله پمپ، شیرهای کنترل، و به خصوص پیستون در داخل سیلندر، نیازمند روانکاری مداوم برای کاهش اصطکاک، سایش و جلوگیری از خرابی هستند.
- انتقال حرارت (خنک‌کنندگی): فعالیت موتور و پمپ، به خصوص در زمان ترافیک بالای آسانسور، گرمای زیادی تولید می‌کند. روغن در حین گردش در سیستم، این گرما را از قطعات داغ جذب کرده و به مخزن منتقل می‌کند تا در آنجا دمای آن کاهش یابد.
- آب‌بندی و درزگیری: روغن یک لایه نازک بین پیستون و دیواره سیلندر ایجاد می‌کند که به آب‌بندی بهتر و جلوگیری از افت فشار کمک می‌کند.
- محافظت در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی: افزودنی‌های موجود در روغن، قطعات فلزی حساس سیستم را در برابر اکسیداسیون و زنگ‌زدگی ناشی از رطوبت احتمالی محافظت می‌کنند.
دوست دارید انواع روغن های آسانسور را بشناسید؟ : راهنمای کامل انواع روغن آسانسور | گریدهای رایج | کاربرد | معیار انتخاب
روغن هیدرولیک آسانسور چیست؟
روغن هیدرولیک آسانسور، یک سیال مهندسی‌شده است که از دو جزء اصلی تشکیل شده است:
- روغن پایه (Base Oil): این بخش اصلی روغن (حدود ۹۰٪ تا ۹۹٪) را تشکیل می‌دهد و می‌تواند منشأ معدنی (Mineral)، سنتتیک (Synthetic) یا نیمه سنتتیک (Semi-Synthetic) داشته باشد. روغن‌های پایه معدنی رایج‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین گزینه برای آسانسورها هستند.
- بسته افزودنی‌ها (Additive Package): این مواد شیمیایی (حدود ۱٪ تا ۱۰٪) برای بهبود عملکرد و بخشیدن خواص ویژه به روغن پایه اضافه می‌شوند. این افزودنی‌ها هستند که یک روغن هیدرولیک معمولی را به یک روغن مخصوص و باکیفیت تبدیل می‌کنند.
روغن هیدرولیک مخصوص آسانسور چه خواصی باید داشته باشد؟
یک روغن هیدرولیک برای آسانسور باید دارای ویژگی‌های زیر باشد تا بتواند عملکردی ایمن، پایدار و طولانی‌مدت را تضمین کند:
- ویسکوزیته (گرانروی) مناسب: ویسکوزیته به مقاومت سیال در برابر جاری شدن گفته می‌شود. ویسکوزیته باید دقیقاً مطابق با توصیه شرکت سازنده پاوریونیت باشد.
- ویسکوزیته پایین‌تر از حد: باعث نشت داخلی در پمپ، کاهش راندمان و سایش بیش از حد قطعات می‌شود.
- ویسکوزیته بالاتر از حد: باعث افزایش فشار بر پمپ، افزایش مصرف انرژی، کندی حرکت در هوای سرد و تولید گرمای اضافی می‌شود.
- شاخص گرانروی (Viscosity Index – VI) بالا: این شاخص نشان‌دهنده پایداری ویسکوزیته روغن در دماهای مختلف است. روغنی با VI بالا، در اثر گرم شدن (در حین کار) یا سرد شدن (در فصول سرد)، تغییرات ویسکوزیته کمتری خواهد داشت و عملکرد سیستم را پایدار نگه می‌دارد.
- پایداری حرارتی و اکسیداسیون عالی: روغن در معرض دمای بالا و اکسیژن هوا قرار دارد که می‌تواند باعث اکسید شدن و تجزیه آن شود. این فرآیند منجر به تشکیل لجن (Sludge) و ورنی (Varnish) می‌شود که می‌تواند فیلترها را مسدود کرده و عملکرد شیرها را مختل کند. یک روغن خوب باید در برابر این پدیده مقاومت بالایی داشته باشد.
- خاصیت ضد سایش (Anti-Wear): افزودنی‌های ضد سایش (AW) یک لایه محافظ میکروسکوپی روی سطوح فلزی ایجاد می‌کنند تا از تماس فلز با فلز در شرایط پرفشار (مانند داخل پمپ) جلوگیری کنند.
- قابلیت جداپذیری عالی از آب (Demulsibility): رطوبت هوا می‌تواند در مخزن روغن تقطیر شده و با روغن مخلوط شود. یک روغن خوب باید به سرعت از آب جدا شود تا آب در کف مخزن جمع شده و قابل تخلیه باشد. ترکیب آب و روغن (امولسیون) باعث خوردگی، کاهش خاصیت روانکاری و آسیب به قطعات می‌شود.
- خاصیت ضد کف (Anti-Foam): ورود هوا به سیستم و هم خوردن روغن می‌تواند باعث ایجاد کف شود. کف (حباب‌های هوا) قابلیت تراکم‌پذیری دارد و وجود آن در سیستم هیدرولیک باعث حرکت اسفنجی، لرزش و پرش کابین می‌شود. افزودنی‌های ضد کف باعث می‌شوند حباب‌های هوا به سرعت از بین بروند.
- محافظت در برابر زنگ‌زدگی و خوردگی: این افزودنی‌ها از سطوح فلزی داخلی سیستم در برابر اثرات مخرب آب و اسیدهای حاصل از اکسیداسیون محافظت می‌کنند.
اجزای روغن هیدرولیک آسانسور
همانطور که اشاره شد، اجزای اصلی عبارتند از:
- روغن پایه:
- معدنی (Mineral): رایج‌ترین و اقتصادی‌ترین نوع که از پالایش نفت خام به دست می‌آید و برای اکثر آسانسورهای هیدرولیک استاندارد، عملکردی کاملاً رضایت‌بخش دارد.
- سنتتیک (Synthetic): از طریق فرآیندهای شیمیایی تولید می‌شود. دارای پایداری حرارتی فوق‌العاده، شاخص گرانروی بالاتر و عمر طولانی‌تر است. این نوع روغن برای سیستم‌هایی که در دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین کار می‌کنند یا ترافیک کاری بسیار سنگینی دارند، ایده‌آل است اما قیمت بسیار بالاتری دارد.
- بسته افزودنی‌ها:
- بهبود دهنده‌های شاخص گرانروی (Viscosity Index Improvers)
- افزودنی‌های ضد سایش (Anti-Wear Additives)
- بازدارنده‌های اکسیداسیون (Oxidation Inhibitors)
- بازدارنده‌های زنگ‌زدگی و خوردگی (Rust & Corrosion Inhibitors)
- مواد ضد کف (Anti-Foam Agents)
- افزودنی‌های جداکننده آب (Demulsifiers)
- پایین آورنده‌های نقطه ریزش (Pour Point Depressants) برای بهبود عملکرد در هوای سرد.
انواع روغن هیدرولیک آسانسور
روغن‌های هیدرولیک معمولاً بر اساس استاندارد ISO طبقه‌بندی می‌شوند. برای کاربردهای صنعتی و آسانسور، رایج‌ترین دسته‌ها عبارتند از:
- روغن‌های سری H:
- HL: دارای افزودنی‌های ضد زنگ و ضد اکسیداسیون.
- HM: علاوه بر خواص HL، دارای افزودنی‌های ضد سایش (Anti-Wear) نیز هستند. این دسته، رایج‌ترین و مناسب‌ترین نوع برای اکثر آسانسورهای هیدرولیک است.
- HV: علاوه بر خواص HM، دارای شاخص گرانروی (VI) بالاتری هستند و برای کار در محدوده دمایی گسترده‌تر (محیط‌های بسیار سرد یا بسیار گرم) طراحی شده‌اند.
گریدبندی روغن هیدرولیک آسانسور
گریدبندی روغن هیدرولیک بر اساس استاندارد ISO VG (International Standards Organization Viscosity Grade) انجام می‌شود. این عدد نشان‌دهنده ویسکوزیته سینماتیک متوسط روغن در دمای 40 درجه سانتی‌گراد بر حسب سانتی‌استوکس (cSt) است.
گریدهای رایج برای آسانسورهای هیدرولیک عبارتند از:
- ISO VG 32: برای سیستم‌هایی که در مناطق سردسیر کار می‌کنند یا پاوریونیت آن‌ها دارای سیستم خنک‌کننده (Cooler) است.
- ISO VG 46: رایج‌ترین و پرکاربردترین گرید برای اکثر شرایط آب و هوایی معتدل و کاربردهای استاندارد.
- ISO VG 68: برای سیستم‌هایی که در مناطق بسیار گرم کار می‌کنند، ترافیک بالایی دارند یا پاوریونیت آن‌ها در معرض گرمای شدید است.
نکته کلیدی: همیشه و در وهله اول، باید به دفترچه راهنمای سازنده پاوریونیت مراجعه کرده و گرید توصیه شده توسط آن‌ها را انتخاب نمایید.
برندهای روغن هیدرولیک آسانسور در ایران
در بازار ایران، هم برندهای معتبر داخلی و هم برندهای خارجی (یا تحت لیسانس) یافت می‌شوند. انتخاب یک برند معتبر تضمین‌کننده کیفیت روغن پایه و استفاده از افزودنی‌های استاندارد است.
-
برندهای معتبر ایرانی:
-
بهران (Behran): سری “بهران هیدرولیک H” از محصولات نفت بهران، یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرمصرف‌ترین روغن‌ها در بازار ایران است.
-
پارس (Pars): سری “پارس بابک” از محصولات نفت پارس نیز از کیفیت بالا و محبوبیت زیادی برخوردار است.
-
سپاهان (Sepahan): روغن هیدرولیک سپاهان، محصول نفت سپاهان نیز یکی دیگر از گزینه‌های باکیفیت داخلی است.
-
ایرانول (Iranol): شرکت نفت ایرانول نیز روغن‌های هیدرولیک باکیفیتی تولید می‌کند.
-
برندهای معتبر بین‌المللی:
-
شل (Shell): سری Tellus
-
توتال (Total): سری Azolla ZS
-
موبیل (Mobil): سری DTE 20
-
کاسترول (Castrol): سری Hyspin
بهترین روغن هیدرولیک آسانسور
مفهوم “بهترین” روغن، یک مفهوم نسبی است. “بهترین روغن” روغنی است که دقیقاً با مشخصات فنی مورد نیاز سیستم شما مطابقت داشته باشد.
برای انتخاب بهترین روغن، این مراحل را دنبال کنید:
- توصیه سازنده: اولین و مهم‌ترین مرجع، دفترچه راهنمای پاوریونیت آسانسور شماست. گرید (ISO VG) و نوع (مثلاً HM) توصیه شده را پیدا کنید.
- شرایط محیطی: دمای متوسط موتورخانه آسانسور را در نظر بگیرید. اگر در یک منطقه گرمسیر هستید، شاید بهتر باشد به سمت گرید بالاتر (VG 68) بروید و بالعکس.
- انتخاب برند معتبر: از برندهایی که در بخش قبل ذکر شد و امتحان خود را پس داده‌اند، استفاده کنید.
- بررسی دیتاشیت (TDS): از فروشنده، برگه اطلاعات فنی محصول (Technical Data Sheet) را بخواهید و مشخصاتی مانند ویسکوزیته در 40 و 100 درجه، شاخص گرانروی (VI) و نقطه ریزش را با نیاز خود مقایسه کنید.
به طور خلاصه، بهترین روغن لزوماً گران‌ترین روغن نیست، بلکه صحیح‌ترین روغن برای سیستم شماست.
روش تعویض روغن هیدرولیک آسانسور
هشدار جدی: تعویض روغن هیدرولیک یک فرآیند تخصصی است و باید حتماً توسط سرویس‌کار مجاز و متخصص آسانسور انجام شود. انجام این کار توسط افراد غیرمتخصص می‌تواند منجر به خطرات جانی و آسیب‌های جدی به سیستم شود.
مراحل کلی که توسط یک تکنسین انجام می‌شود عبارت است از:
- ایمنی: قطع کامل برق آسانسور از تابلو اصلی و اجرای دستورالعمل قفل و برچسب‌گذاری (Lockout/Tagout).
- تخلیه: کابین به پایین‌ترین طبقه آورده می‌شود. سپس پیچ تخلیه زیر مخزن باز شده و روغن قدیمی به طور کامل در ظروف مناسب تخلیه می‌شود.
- نظافت مخزن: پس از تخلیه، داخل مخزن از هرگونه لجن، براده فلز و آلودگی به طور کامل پاک‌سازی می‌شود. این مرحله بسیار حیاتی است.
- تعویض فیلتر: فیلتر (یا فیلترهای) روغن قدیمی حتماً باید با فیلتر نو و مناسب تعویض شوند.
- پر کردن روغن جدید: پس از بستن پیچ تخلیه، روغن جدید و تمیز از طریق ورودی مخصوص و با استفاده از پمپ و فیلتر تمیز، تا سطح مشخص شده روی نشانگر، به مخزن اضافه می‌شود.
- هواگیری (Bleeding): سیستم باید هواگیری شود تا هوای محبوس شده که باعث لرزش می‌شود، خارج گردد.
- راه‌اندازی و تست: آسانسور چندین بار بین طبقات بالا و پایین برده می‌شود تا روغن در کل سیستم به گردش درآید. در این حین، عملکرد سیستم، نرمی حرکت و عدم وجود نشتی بررسی می‌شود.
- تنظیم سطح نهایی: پس از چند بار کارکرد، سطح روغن مجدداً چک شده و در صورت نیاز تنظیم می‌شود.
زمان تعویض روغن هیدرولیک آسانسور
زمان تعویض روغن به چند عامل بستگی دارد و یک عدد ثابت برای همه آسانسورها وجود ندارد.
- توصیه سازنده: به توضیه سازنده توجه کنید.
- شرایط کارکرد: آسانسورهایی با ترافیک بسیار بالا (مانند ساختمان‌های تجاری) یا آن‌هایی که در محیط‌های گرم و پرگرد و غبار کار می‌کنند، ممکن است نیاز به تعویض زودهنگام روغن داشته باشند.
- آنالیز روغن: حرفه‌ای‌ترین روش، ارسال یک نمونه از روغن کارکرده به آزمایشگاه است. در آنالیز، مواردی مانند افت ویسکوزیته، میزان آلودگی (آب و ذرات)، و سطح افزودنی‌های باقی‌مانده بررسی می‌شود و زمان دقیق نیاز به تعویض مشخص می‌گردد.
- علائم ظاهری و عملکردی:
- تغییر رنگ: تیره شدن بیش از حد روغن یا شیری شدن آن (نشانه وجود آب).
- بوی سوختگی: نشانه تجزیه شدن روغن در دمای بالا.
- کف کردن روغن.
- عملکرد نامنظم آسانسور: لرزش، کندی یا داغ شدن بیش از حد سیستم.
قیمت روغن هیدرولیک آسانسور
قیمت روغن هیدرولیک مخصوص آسانسور به عوامل متعددی بستگی دارد و می‌تواند بسیار متغیر باشد. (قیمت‌های ذکر شده صرفاً یک تخمین برای تاریخ آبان ۱۴۰۴ است).
- برند: برندهای خارجی مانند شل و توتال معمولاً قیمت بالاتری نسبت به برندهای باکیفیت داخلی مانند بهران و پارس دارند.
- نوع روغن پایه: روغن‌های سنتتیک چندین برابر گران‌تر از روغن‌های معدنی هستند.
- حجم بسته‌بندی: روغن‌ها معمولاً در بسته‌بندی‌های ۲۰ لیتری و بشکه‌های ۲۰۸ لیتری عرضه می‌شوند. قیمت هر لیتر در بشکه به مراتب ارزان‌تر از گالن‌های ۲۰ لیتری است.
- فروشنده: قیمت‌ها بین فروشندگان مختلف می‌تواند متفاوت باشد.
قیمت هر لیتر روغن هیدرولیک آسانسور :
به طور تقریبی، در تاریخ آبان 1404 ، قیمت هر لیتر روغن هیدرولیک باکیفیت ایرانی (مانند بهران H46) در بشکه‌های ۲۰۸ لیتری، می‌تواند در بازه ۱۰۰,۰۰۰ تا ۱۵۰,۰۰۰ تومان باشد، در حالی که قیمت همین روغن در بسته‌بندی ۲۰ لیتری ممکن است به لیتری ۱۲۰,۰۰۰ تا ۱۸۰,۰۰۰ تومان نیز برسد. برندهای خارجی قیمت‌های به مراتب بالاتری خواهند داشت.
روغن آسانسور هیدرولیک، خون جاری در رگ‌های آسانسور شماست. انتخاب صحیح، نگهداری مناسب و تعویض به موقع آن توسط متخصص، نه تنها عمر مفید کل سیستم را افزایش می‌دهد، بلکه ضامن ایمنی، حرکت نرم و عملکرد قابل اعتماد آسانسور شما برای سال‌های متمادی خواهد بود. هرگز در مورد کیفیت روغن و تخصص سرویس‌کار خود مصالحه نکنید.
بدون دیدگاه