در آسانسور ما با یک نوع “روغن آسانسور” سر و کار نداریم، بلکه با مجموعه‌ای از روانکارهای تخصصی برای کاربردهای مختلف مواجه هستیم. آسانسورها به عنوان یکی از تجهیزات در ساختمان‌ها ، برای عملکرد ایمن، روان و طولانی‌مدت خود به نگهداری و سرویس‌های دوره‌ای منظم وابسته هستند. در قلب این سیستم نگهداری، مفهومی به نام روانکاری قرار دارد که نقشی بسیار فراتر از صرفاً “روغن زدن” به قطعات دارد. استفاده از روانکار نامناسب یا غفلت در تعویض به موقع آن می‌تواند منجر به فرسایش سریع قطعات، افزایش مصرف انرژی، ایجاد سر و صدای ناهنجار، خرابی‌های پرهزینه و از همه مهم‌تر، کاهش سطح ایمنی آسانسور شود. در ادامه به تفکیک هر بخش، نوع روغن و ویژگی‌های آن را توضیح می‌دهیم:
۱. تعریف روانکاری در آسانسور: چرا یک قطره روغن اینقدر اهمیت دارد؟
روانکاری در آسانسور فرآیندی است که طی آن، یک ماده (معمولاً روغن یا گریس) بین دو سطحی که در تماس و حرکت نسبی با یکدیگر هستند، قرار می‌گیرد. این اقدام اهداف کلیدی زیر را دنبال می‌کند:
- کاهش اصطکاک و سایش: وظیفه اصلی روانکار، ایجاد یک لایه فیلم نازک است که از تماس مستقیم فلز با فلز جلوگیری کرده و حرکت قطعات را نرم‌تر می‌کند. این امر به شدت از سایش و خوردگی قطعاتی مانند چرخ‌دنده‌ها، ریل‌ها و یاتاقان‌ها جلوگیری می‌کند.
- انتقال و دفع حرارت: حرکت قطعات مکانیکی، به ویژه در موتور گیربکس، حرارت زیادی تولید می‌کند. روغن با گردش در سیستم، این حرارت را جذب کرده و به بدنه گیربکس یا سیستم خنک‌کننده منتقل می‌کند و از داغ شدن بیش از حد قطعات جلوگیری می‌نماید.
- محافظت در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی: روانکارها حاوی مواد افزودنی هستند که سطوح فلزی را در برابر رطوبت و اکسیداسیون محافظت کرده و از زنگ‌زدگی، به خصوص در سیم بکسل‌ها و قطعات داخلی گیربکس، جلوگیری می‌کنند.
- تمیزکاری و حذف آلاینده‌ها: روغن در حین گردش، ذرات ریز فلزی ناشی از سایش و سایر آلودگی‌ها را با خود حمل کرده و از تجمع آن‌ها بر روی قطعات حساس جلوگیری می‌کند. این ذرات معمولاً در فیلتر روغن یا در کف کارتل روغن ته‌نشین می‌شوند.
- انتقال نیرو (در سیستم‌های هیدرولیک): در آسانسورهای هیدرولیک، روغن علاوه بر روانکاری، نقش سیال انتقال‌دهنده نیرو را نیز ایفا می‌کند که فشار لازم برای بالا بردن کابین را فراهم می‌آورد.
۲. انواع روغن آسانسور
تصور اینکه یک نوع “روغن آسانسور” برای تمام بخش‌ها کافی است، کاملاً اشتباه است. هر بخش از آسانسور با توجه به نوع حرکت، فشار، دما و جنس قطعات، به روانکار تخصصی خود نیاز دارد. در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
۱. روغن هیدرولیک (Hydraulic Oil) – مخصوص آسانسورهای هیدرولیک
این روغن، در واقع “خون” سیستم آسانسور هیدرولیک است. وظیفه اصلی آن انتقال نیرو از پمپ (پاور یونیت) به جک برای بالا بردن کابین است. انتخاب روغن هیدرولیک صحیح، حیاتی‌ترین بخش نگهداری این نوع آسانسورهاست.
- کاربرد: فقط در آسانسورهای هیدرولیک برای پر کردن مخزن پاور یونیت و سیستم جک.
- ویژگی‌های کلیدی:
- پایداری ویسکوزیته (Viscosity Stability): روغن باید در دماهای مختلف (از استارت سرد در زمستان تا کارکرد مداوم در تابستان) ویسکوزیته خود را حفظ کند. تغییر زیاد ویسکوزیته باعث تغییر در سرعت حرکت و تراز طبقات می‌شود.
- خاصیت ضد سایش (Anti-Wear – AW): حاوی افزودنی‌هایی است که از قطعات متحرک پمپ (مانند پمپ‌های اسکرو) و شیرها در برابر سایش محافظت می‌کند.
- خاصیت ضد کف (Anti-Foam): از تشکیل حباب‌های هوا در روغن جلوگیری می‌کند. کف کردن روغن باعث عملکرد نامنظم، پر سر و صدا و نرم شدن حرکت جک می‌شود.
- خاصیت ضد خوردگی و زنگ‌زدگی: از قطعات فلزی سیستم در برابر رطوبت و اکسیداسیون محافظت می‌کند.
- قابلیت جداپذیری از آب (Water Separability): اگر رطوبت وارد سیستم شود، این روغن باید بتواند آب را از خود جدا کرده تا به راحتی از پایین مخزن تخلیه شود.
- گریدهای رایج (بر اساس استاندارد ISO VG):
- ISO VG 32: برای مناطق سردسیر یا سیستم‌هایی که دمای کاری پایینی دارند.
- ISO VG 46: رایج‌ترین گرید برای آب و هوای معتدل و کاربردهای عمومی.
- ISO VG 68: برای مناطق گرمسیر، سیستم‌های پرکار یا جایی که دمای روغن به طور طبیعی بالاست.
- نکته مهم: همیشه باید به دفترچه راهنمای سازنده پاور یونیت مراجعه کرد. استفاده از گرید اشتباه، عملکرد کل سیستم را مختل می‌کند.
مطلب مرتبط سودمند : راهنمای خرید روغن هیدرولیک آسانسور | قیمت | برند | انواع
۲. روغن گیربکس (Gear Oil) یا واسکازین – مخصوص آسانسورهای کششی گیربکس دار
در آسانسورهای کششی که از موتور و گیربکس استفاده می‌کنند (معمولاً گیربکس‌های حلزونی)، این روغن وظیفه روانکاری و خنک‌کاری چرخ‌دنده‌ها را بر عهده دارد. این بخش فشار و سایش بسیار بالایی را تحمل می‌کند.
- کاربرد: داخل پوسته گیربکس موتور آسانسور.
- ویژگی‌های کلیدی:
- تحمل فشار بالا (Extreme Pressure – EP): این مهم‌ترین ویژگی است. این روغن‌ها حاوی افزودنی‌های EP هستند که یک لایه محافظ روی سطوح دنده‌ها (مخصوصاً دنده برنجی و ماردون فولادی) ایجاد کرده و از سایش و جوش خوردن آن‌ها تحت بارهای سنگین جلوگیری می‌کنند.
- پایداری حرارتی و اکسیداسیون: گیربکس در حین کار به شدت داغ می‌شود. روغن باید در دماهای بالا مقاومت کرده و تجزیه نشود تا خاصیت خود را از دست ندهد.
- سازگاری با فلزات نرم: در گیربکس‌های حلزونی، چرخ‌دنده معمولاً از جنس برنج یا فسفر برنز است. روغن نباید خاصیت خورندگی روی این فلزات داشته باشد.
- گریدهای رایج (بر اساس استاندارد ISO VG):
- ISO VG 220, 320, 460: گریدهای رایج برای گیربکس‌های آسانسور هستند.
- اغلب به آن‌ها روغن دنده صنعتی (Industrial Gear Oil) گفته می‌شود. برخی از آن‌ها ممکن است با استاندارد API GL-4 مشخص شوند که نشان‌دهنده سازگاری با فلزات رنگین (مانند برنج) است.
- نکته مهم: هرگز نباید از روغن هیدرولیک یا روغن موتور خودرو به جای روغن گیربکس استفاده کرد. این کار به سرعت باعث تخریب دنده‌ها و از کار افتادن گیربکس می‌شود.
مطلب مرتبط سودمند : راهنمای خرید روغن گیربکس آسانسور | قیمت | برندها | زمان تعویض
۳. روغن ریل آسانسور (Guide Rail Lubricant)
این روغن برای کاهش اصطکاک و صدای ناشی از حرکت کفشک‌های راهنمای کابین و وزنه تعادل بر روی ریل‌ها استفاده می‌شود.
- کاربرد: روانکاری سطح ریل‌های راهنمای Tشکل. این روغن معمولاً در روغن‌دان‌های مخصوصی که روی کابین و وزنه تعادل نصب شده‌اند ریخته می‌شود.
- ویژگی‌های کلیدی:
- چسبندگی بالا (Adhesiveness): روغن باید به خوبی به سطح عمودی ریل بچسبد و به سرعت شره نکند و به پایین نریزد.
- عدم جذب گرد و غبار: باید فرمولاسیونی داشته باشد که گرد و غبار و پرزهای موجود در چاه آسانسور را به خود جذب نکند، در غیر این صورت به یک ماده ساینده تبدیل می‌شود.
- ایجاد فیلم پایدار: یک لایه نازک و دائمی روی ریل ایجاد کند تا کفشک‌ها (چه لغزشی و چه رولری) به نرمی حرکت کنند.
- گریدهای رایج:
- معمولاً از گریدهای ISO VG 68 تا ISO VG 220 استفاده می‌شود.
- برخی شرکت‌ها روانکارهای تخصصی ریل تولید می‌کنند که دقیقاً برای این کار فرموله شده‌اند. استفاده از روغن‌های سوخته یا روغن‌های نامرغوب برای این کار اکیداً ممنوع است، زیرا باعث کثیفی چاه و خرابی کفشک‌ها می‌شود.
مطلب مرتبط سودمند: راهنمای خرید روغن ریل آسانسور | قیمت | برندها | مشخصات
۴. روغن سیم بکسل (Wire Rope Lubricant)
سیم بکسل‌ها از رشته‌های فولادی زیادی تشکیل شده‌اند که به دور یک هسته (کناف یا فولادی) پیچیده‌اند. این رشته‌ها در حین حرکت روی فلکه کشش و هرزگردها، روی هم می‌لغزند. روانکاری سیم بکسل برای جلوگیری از سایش داخلی و خوردگی حیاتی است.
- کاربرد: برای روانکاری سیم بکسل‌های کششی.
- ویژگی‌های کلیدی:
- قابلیت نفوذ بالا (Penetrating): این روغن باید رقیق باشد تا بتواند به داخل هسته و بین رشته‌های سیم بکسل نفوذ کند و فقط یک پوشش سطحی ایجاد نکند.
- خاصیت ضد خوردگی قوی: برای محافظت از فولاد در برابر رطوبت و زنگ‌زدگی.
- عدم ایجاد لغزش: روغن نباید آنقدر چرب و لغزنده باشد که باعث سر خوردن سیم بکسل روی فلکه کشش موتور شود. این یک نکته ایمنی بسیار مهم است.
- عدم آسیب به هسته کنفی: اگر هسته از جنس کناف باشد، روغن نباید باعث پوسیدگی آن شود.
- نکته مهم: معمولاً از روانکارهای اسپری مانند یا روغن‌های بسیار رقیق مخصوص سیم بکسل استفاده می‌شود. استفاده از گریس غلیظ یا روغن‌های معمولی برای این کار اشتباه است، زیرا مانع از بازرسی چشمی سیم بکسل و نفوذ به هسته آن می‌شود.
مطلب مرتبط سودمند: راهنمای خرید روغن سیم بکسل آسانسور | قیمت | برندها
۵. سایر روانکارها (گریس و روغن‌های سبک)
علاوه بر موارد اصلی بالا، روانکارهای دیگری نیز در نقاط مختلف به کار می‌روند:
-
گریس (Grease):
-
کاربرد: برای روانکاری بلبرینگ‌های موتور، فلکه‌های هرزگرد، یاتاقان‌ها، رولرها و مکانیزم درب کابین و طبقات.
-
ویژگی‌ها: معمولاً از گریس پایه لیتیوم با درجه نفوذپذیری NLGI 2 استفاده می‌شود. برای بلبرینگ‌های موتور که دمای بالایی دارند، از گریس نسوز (High-Temperature Grease) استفاده می‌شود.
-
روغن سبک (Light Oil):
-
کاربرد: برای روانکاری قطعات متحرک و حساس گاورنر (سیستم ترمز ایمنی مکانیکی)، لولاهای درب، قفل‌ها و برخی اتصالات ریز مکانیزم درب.
-
ویژگی‌ها: روغنی بسیار رقیق (مانند روغن چرخ خیاطی یا روغن با گرید ISO VG 10 یا VG 22). این روغن نباید گرد و غبار جذب کند یا در طول زمان سفت و چسبناک شود، زیرا عملکرد صحیح گاورنر برای ایمنی آسانسور حیاتی است.
-
روغن ضربه‌گیر (Buffer Oil):
-
در ضربه‌گیرهای هیدرولیکی (Oil Buffers) که در کف چاه برای کابین و وزنه تعادل نصب می‌شوند، از یک نوع روغن هیدرولیک مخصوص با ویسکوزیته و خواص معین استفاده می‌شود تا در مواقع اضطراری، انرژی جنبشی را به نرمی جذب کند.
جدول انواع روغن آسانسور
| قطعه / سیستم | نوع روانکار | ویژگی‌های کلیدی | گریدهای رایج (مثال) |
|---|---|---|---|
| آسانسور هیدرولیک | روغن هیدرولیک (Hydraulic Oil) | ضد سایش، ضد کف، پایداری ویسکوزیته | ISO VG 32, 46, 68 |
| گیربکس کششی | روغن دنده صنعتی (Gear Oil) | تحمل فشار بالا (EP)، پایداری حرارتی | ISO VG 220, 320, 460 |
| ریل‌های راهنما | روغن ریل (Rail Lubricant) | چسبندگی بالا، عدم جذب گرد و غبار | ISO VG 68, 100, 220 |
| سیم بکسل‌ها | روغن سیم بکسل (Rope Lubricant) | نفوذپذیری بالا، ضد خوردگی، عدم لغزش | اسپری‌های مخصوص یا روغن رقیق |
| گاورنر و قطعات حساس | روغن سبک (Light Machine Oil) | رقیق، عدم چسبندگی در طول زمان | ISO VG 10, 22 |
| بلبرینگ‌ها و رولرها | گریس (Grease) | پایه لیتیوم، نسوز برای نقاط داغ | NLGI 2 |
| ضربه گیر هیدرولیکی | روغن بافر (Buffer Oil) | هیدرولیک مخصوص با ویسکوزیته مشخص | طبق مشخصات سازنده بافر |
به یاد داشته باشید که همیشه و در همه حال، اولویت با دستورالعمل‌های شرکت سازنده آسانسور یا قطعه مورد نظر است.
۳. تفاوت روغن و گریس
تفاوت ساختاری روغن و گریس عبارت است از :
- روغن (Oil): یک مایع روان است که آزادانه جریان دارد. وظیفه اصلی‌اش روانکاری و خنک‌کاری است.
- گریس (Grease): یک روانکار نیمه‌جامد یا ژله‌ای است. گریس در واقع از سه جزء تشکیل شده است:
- روغن پایه (Base Oil): حدود ۸۰-۹۰٪ گریس را تشکیل می‌دهد و همان روانکار اصلی است.
- غلیظ‌کننده (Thickener): حدود ۱۰-۱۵٪. این ماده مانند یک اسفنج عمل می‌کند و روغن پایه را در خود نگه می‌دارد. جنس این غلیظ‌کننده (مانند لیتیوم، کلسیم، پلی‌اوریا) خواص مهمی به گریس می‌دهد.
- افزودنی‌ها (Additives): حدود ۰-۱۰٪. موادی مانند ضد سایش، ضد خوردگی، و تحمل فشار بالا (EP).
وظیفه اصلی گریس، روانکاری در نقاطی است که روغن به دلیل جریان یافتن و شره کردن، باقی نمی‌ماند. گریس به قطعه “می‌چسبد” و در جای خود باقی می‌ماند.
۴.گریدبندی روغن
درک صحیح از “گرید” روغن، تفاوت بین یک آسانسور با عملکرد نرم و بی‌صدا و یک سیستم پر از مشکل و مستهلک را رقم می‌زند. گرید روغن، در اصل یک زبان استاندارد برای بیان مهم‌ترین مشخصه فیزیکی آن، یعنی “ویسکوزیته” (Viscosity) یا “گرانروی” است. اجازه دهید این مفهوم را به طور کامل باز کنیم.
بدون دیدگاه