مخترع آسانسور کیست؟ زندگی پر فراز و نشیب آقای اوتیس

مخترع آسانسور الیشا اوتیس است.
آسانسورها جزء جدایی‌ناپذیر زندگی شهری مدرن هستند. برج‌های سر به فلک کشیده، مراکز خرید عظیم و ساختمان‌های مسکونی بلند، همگی به این وسیله حیاتی وابسته‌اند. اما آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید که چه کسی این اختراع دگرگون‌کننده را به ما هدیه داد؟

برخلاف تصور عمومی که ممکن است یک فرد را به عنوان “مخترع آسانسور” بشناسد، تاریخچه بالابرها به دوران باستان بازمی‌گردد. با این حال، فردی که با یک نوآوری کلیدی، آسانسور را به وسیله‌ای ایمن و قابل اعتماد تبدیل کرد و راه را برای ساخت آسمان‌خراش‌ها هموار ساخت، کسی نیست جز الیشا گریوز اوتیس (Elisha Graves Otis).

این مطلب به تفصیل به زندگی این مکانیک و مخترع خودآموخته می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه یک مشکل ساده در محیط کار، به یکی از مهم‌ترین اختراعات قرن نوزدهم منجر شد.

فصل اول: زندگی‌نامه و سال‌های اولیه الیشا اوتیس

۱. تولد و خانواده:

الیشا گریوز اوتیس در تاریخ ۳ آگوست ۱۸۱۱ (معادل ۱۲ مرداد ۱۱۹۰ شمسی) در شهر هالیفاکس، ورمونت آمریکا، در یک خانواده پرجمعیت به دنیا آمد. او کوچک‌ترین فرزند از شش فرزند خانواده بود. پدرش، استفان اوتیس جونیور (Stephen Otis Jr.) و مادرش، فیبی گلاین (Phoebe Glynn)، کشاورز بودند و الیشا در مزرعه خانوادگی بزرگ شد. زندگی در مزرعه از همان کودکی به او کار با ابزار و درک اصول اولیه مکانیک را آموخت.

۲. تحصیلات و مشاغل اولیه:

الیشا تحصیلات رسمی محدودی داشت و در سن ۱۹ سالگی به دلیل مشکلات مالی و وضعیت نامساعد سلامتی، خانواده را ترک کرد تا به دنبال سرنوشت خود برود. او در طول ۱۵ سال بعد، مشاغل بسیار متنوعی را تجربه کرد که هر یک به نوعی در شکل‌گیری شخصیت فنی و کارآفرینی او نقش داشتند:

• کالسکه‌ران (Teamster): در سال ۱۸۳۰، به شهر تروی در نیویورک نقل مکان کرد و برای پنج سال به عنوان کالسکه‌ران مشغول به کار شد.
• نجار و کارگر ساختمانی: پس از ازدواج با سوزان هاوتن (Susan A. Houghton) در سال ۱۸۳۴، به همراه خانواده‌اش به تپه‌های گرین ریور در ورمونت رفت و یک کارگاه آسیاب آرد راه‌اندازی کرد، اما این کار سود چندانی برایش نداشت.
• سازنده کالسکه و واگن: در سال ۱۸۳۸، او در براتلبورو، ورمونت، کارگاه خود را برای ساخت کالسکه و واگن تأسیس کرد. او در این کار مهارت خوبی از خود نشان داد و به عنوان یک صنعتگر ماهر شناخته شد.
• مکانیک در کارخانه: پس از مرگ همسر اولش و ازدواج مجدد، در سال ۱۸۴۵ به آلبانی، نیویورک نقل مکان کرد. در آنجا به عنوان یک مکانیک ارشد در یک کارخانه تولید تختخواب به نام O. Tingley & Company استخدام شد. در همین دوره بود که او اولین اختراعات خود را به ثبت رساند: یک ترمز ایمنی ریلی و یک سیستم اتوماتیک برای ساخت چهارچوب تختخواب چوبی. این اختراعات اولیه، ذهنیت او را برای حل مشکلات ایمنی و اتوماسیون نشان می‌دهد.

۳. جابجایی سرنوشت‌ساز به نیویورک :

زندگی الیشا اوتیس پر از فراز و نشیب بود. او همواره با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کرد و وضعیت سلامتی‌اش نیز چندان پایدار نبود. پس از مدتی، کارخانه تختخواب‌سازی که در آن کار می‌کرد تعطیل شد و او بار دیگر بیکار شد. در سال ۱۸۵۱، او به برگن، نیوجرسی رفت تا در یک کارخانه دیگر به عنوان مکانیک کار کند، اما آن کارخانه نیز به زودی به یانکرز، نیویورک منتقل شد و اوتیس نیز به دنبال آن رفت.

این جابجایی سرنوشت‌ساز بود. در یانکرز، او به عنوان استاد مکانیک در کارخانه تختخواب‌سازی Maize & Burns استخدام شد. وظیفه او در این کارخانه، نظارت بر ماشین‌آلات و راه‌اندازی یک کارخانه جدید برای شرکت بود.

فصل دوم: حل یک مشکل واقعی با اختراع ترمز ایمنی آسانسور

۱. مشکل اولیه: بالابرهای غیر ایمن، نیاز حیاتی به ایمنی در بالابر

در سال ۱۸۵۲، در حالی که الیشا اوتیس به عنوان استاد مکانیک در کارخانه تختخواب‌سازی Maize & Burns در یانکرز، نیویورک کار می‌کرد، وظیفه یافت تا یک کارخانه جدید برای شرکت راه‌اندازی کند. یکی از چالش‌های او، انتقال ماشین‌آلات سنگین و مواد اولیه به طبقات بالای ساختمان جدید بود. برای این کار، او یک بالابر یا جرثقیل باربری ساده طراحی کرد. این بالابرها در آن زمان رایج بودند، اما یک نقص مرگبار داشتند: آنها تنها توسط یک طناب یا زنجیر نگه داشته می‌شدند و اگر این طناب پاره می‌شد، سکو با تمام محتویاتش به پایین سقوط می‌کرد. این اتفاقی رایج و خطرناک بود.

اوتیس که خود مسئولیت جابجایی این تجهیزات سنگین را بر عهده داشت، از این نقص ایمنی آگاه و نگران بود. او به دنبال راهی بود تا از وقوع یک فاجعه جلوگیری کند.

۲. راه‌حل هوشمندانه: ترمز ایمنی فنری

ذهن مکانیکی و تجربه‌ی اوتیس در ساخت ترمزهای ایمنی (مانند ترمزی که برای راه‌آهن اختراع کرده بود) به کمکش آمد. او به جای تمرکز بر قوی‌تر کردن طناب، به این فکر کرد که “اگر طناب پاره شود، چه اتفاقی باید بیفتد؟”

راه‌حل او به طرز شگفت‌انگیزی ساده و در عین حال هوشمندانه بود. او یک مکانیزم ترمز اتوماتیک طراحی کرد که مستقل از اراده انسان عمل می‌کرد. این سیستم شامل اجزای زیر بود:

• یک فنر واگنی (Wagon Spring): یک فنر تخت و قوی که در بالای کابین (یا سکوی بالابر) نصب می‌شد و به طناب اصلی متصل بود. تا زمانی که طناب کشش داشت و وزن کابین را تحمل می‌کرد، این فنر در حالت فشرده باقی می‌ماند.
• چفت‌های دندانه‌دار (Pawls یا Ratchets): در دو طرف کابین، چفت‌ها یا زبانه‎‌های فلزی قرار داشتند.
• ریل‌های راهنمای دندانه‌دار (Guide Rails): در دیواره‌های چاه آسانسور، ریل‌های عمودی دندانه‌دار نصب شده بودند.

نحوه عملکرد:

• حالت عادی: تا زمانی که طناب بالابر سالم بود و کشش داشت، فنر بالای کابین را به سمت بالا می‌کشید و چفت‌ها را از ریل‌های دندانه‌دار دور نگه می‌داشت. کابین می‌توانست آزادانه بالا و پایین برود.
• حالت اضطراری (پارگی طناب): به محض اینکه طناب پاره می‌شد، کشش از روی فنر برداشته می‌شد. فنر به سرعت به حالت اولیه خود باز می‌گشت (منبسط می‌شد) و با نیرویی قوی، چفت‌های دو طرف کابین را به بیرون هل می‌داد. این چفت‌ها بلافاصله در دندانه‌های ریل‌های راهنما قفل می‌شدند و کابین را در کمتر از چند سانتی‌متر سقوط، متوقف می‌کردند.

این اختراع که اوتیس آن را “جرثقیل ایمنی” (Safety Hoist) نامید، اولین سیستم ترمز اتوماتیک و کاملاً مکانیکی برای جلوگیری از سقوط بالابر بود. این مکانیزم، آسانسور را از یک وسیله خطرناک و غیرقابل اعتماد به یک ابزار ایمن تبدیل کرد.

فصل سوم: از یک نمایش دراماتیک تا تأسیس یک امپراتوری

۱. نمایشگاه جهانی کریستال پالاس (۱۸۵۴): یک نمایش نفس‌گیر

با وجود کارایی اختراعش، اوتیس در ابتدا قصد تجاری‌سازی آن را نداشت. او حتی پس از دریافت سفارش برای دو دستگاه از بالابرهای ایمن خود، به فکر بازگشت به رویای قدیمی‌اش یعنی سفر به کالیفرنیا برای جستجوی طلا بود. اما سرنوشت چیز دیگری برای او رقم زد.

صاحبان کارخانه Maize & Burns ورشکست شدند و کسب‌وکار اوتیس که بر پایه سفارش‌های آنها بود، در آستانه نابودی قرار گرفت. در همین زمان، او یک سفارش غیرمنتظره از نیویورک برای یک بالابر ایمنی دریافت کرد که توسط پی. تی. بارنوم (P. T. Barnum)، شومن و کارآفرین مشهور آمریکایی، دیده شده بود. بارنوم از اوتیس دعوت کرد تا اختراع خود را در “نمایشگاه صنعت تمام ملل” که در کاخ کریستال نیویورک در سال ۱۸۵۴ برگزار می‌شد، به نمایش بگذارد.

اوتیس این فرصت طلایی را غنیمت شمرد. او در مرکز سالن نمایشگاه، یک بالابر با چاه باز ساخت. سپس خود بر روی سکوی بالابر ایستاد و آن را تا ارتفاع زیادی بالا برد. در اوج هیجان تماشاگران، او با صدایی رسا به دستیارش دستور داد: “طناب را ببر!” (Cut the rope!)

دستیار با یک تبر، طناب ضخیمی که سکو را نگه داشته بود، قطع کرد. جمعیت از ترس فریاد کشید، اما سکو تنها چند سانتی‌متر سقوط کرد و با صدای بلندی در جای خود قفل شد. سپس اوتیس با آرامش به جمعیت حیرت‌زده رو کرد و جمله تاریخی خود را گفت: “همه چیز ایمن است، آقایان. همه چیز ایمن.” (All safe, gentlemen. All safe.)

این نمایش دراماتیک و هوشمندانه، یک شبه اوتیس و اختراعش را مشهور کرد. سفارش‌ها از سراسر کشور سرازیر شد و کسب‌وکار او رونق گرفت.

۲. تأسیس شرکت آسانسور اوتیس (Otis Elevator Company)

پس از موفقیت در نمایشگاه، الیشا اوتیس در سال ۱۸۵۳ شرکت خود را با نام Union Elevator Works تأسیس کرد که بعدها به Otis Elevator Company تغییر نام داد. در سال اول، او ۸ دستگاه، و در سال بعد ۱۵ دستگاه فروخت. در سال ۱۸۵۷، اوتیس اولین آسانسور مسافربری عمومی جهان را در فروشگاه بزرگ E.V. Haughwout & Co. در خیابان برادوی نیویورک نصب کرد. این آسانسور لوکس با نیروی بخار کار می‌کرد و می‌توانست با سرعت ۱۲ متر بر دقیقه (۰.۲ متر بر ثانیه) بین پنج طبقه فروشگاه جابجا شود. این رویداد، آغاز عصر جدیدی برای حمل‌ونقل عمودی بود.

۳. مرگ نابهنگام و ادامه میراث

متأسفانه، الیشا اوتیس فرصت زیادی برای دیدن شکوه امپراتوری خود نداشت. او در ۸ آوریل ۱۸۶۱ (۱۹ فروردین ۱۲۴۰ شمسی) در سن ۴۹ سالگی بر اثر بیماری دیفتری درگذشت. در زمان مرگش، شرکت او ماهانه حدود ۲۰۰۰ دلار فروش داشت.

پس از مرگ او، پسرانش، چارلز و نورتون اوتیس (Charles and Norton Otis)، راه پدر را ادامه دادند. آنها که از پدرشان هوش تجاری و فنی را به ارث برده بودند، شرکت را به یک غول صنعتی جهانی تبدیل کردند. آنها اختراعات و بهبودهای متعددی را به طرح اولیه پدرشان افزودند، از جمله آسانسورهای هیدرولیک، آسانسورهای برقی و سیستم‌های کنترلی پیشرفته‌تر.

فصل چهارم: تأثیر اختراع اوتیس بر جهان

اختراع ترمز ایمنی اوتیس صرفاً یک بهبود فنی نبود؛ بلکه یک کاتالیزور برای انقلاب معماری و شهرسازی بود.

• تولد آسمان‌خراش‌ها: قبل از آسانسور ایمن، ارتفاع ساختمان‌ها به تعداد طبقاتی که مردم حاضر بودند از پله بالا بروند (معمولاً ۵ یا ۶ طبقه) محدود بود. با ظهور آسانسور ایمن و قابل اعتماد، معماران توانستند به صورت عمودی طراحی کنند. شهرهایی مانند نیویورک و شیکاگو با ساخت آسمان‌خراش‌ها، خط افق خود را برای همیشه تغییر دادند. بدون اختراع اوتیس، ساختمان‌هایی مانند برج ایفل، امپایر استیت و برج خلیفه هرگز ساخته نمی‌شدند.
• تغییر ارزش املاک: پیش از آسانسور، طبقات پایین‌تر ساختمان‌ها به دلیل دسترسی آسان‌تر، ارزشمندتر بودند و طبقات بالا ارزان‌تر و مخصوص اقشار کم‌درآمد بود. آسانسور این معادله را کاملاً برعکس کرد. طبقات بالاتر به دلیل منظره بهتر، نور بیشتر و دوری از سر و صدای خیابان، به واحدهای لوکس و گران‌قیمت (پنت‌هاوس‌ها) تبدیل شدند.
• افزایش تراکم شهری: آسانسورها امکان استفاده بهینه از زمین‌های شهری را فراهم کردند. به جای گسترش افقی شهرها، امکان رشد عمودی و افزایش تراکم جمعیت در مراکز شهری به وجود آمد که پایه‌های شکل‌گیری کلان‌شهرهای مدرن را بنا نهاد.

اختراعی در راستای بهینه سازی یک اختراع قدیمی

الیشا گریوز اوتیس نمونه بارز یک کارآفرین و مخترع خودساخته است. او تحصیلات عالی نداشت، اما کنجکاوی، پشتکار و توانایی حل مسئله، او را به یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های انقلاب صنعتی دوم تبدیل کرد. او “آسانسور” را اختراع نکرد، زیرا بالابرها قرن‌ها وجود داشتند. کاری که اوتیس انجام داد بسیار مهم‌تر بود: او آسانسور را “ایمن” کرد.

او با یک مکانیزم ساده اما حیاتی، اعتماد عمومی را به حمل‌ونقل عمودی جلب کرد و ناخواسته، آینده معماری و زندگی شهری را برای همیشه دگرگون ساخت. میراث او نه تنها در میلیون‌ها آسانسوری که هر روز در سراسر جهان با نام “اوتیس” کار می‌کنند، بلکه در خط افق هر شهر مدرنی که به آسمان سر کشیده است، زنده و پابرجاست. او مردی بود که به معنای واقعی کلمه، به جهان اجازه داد تا به ارتفاعات جدیدی دست یابد.

مطلب مرتبط : راهنمای تصویری و ساده همه قطعات آسانسور