برج میلاد، به عنوان یک ابرسازه و نماد ملی ایران، مجموعه‌ای پیچیده از سیستم‌های در هم تنیده است. در این میان، سیستم حمل و نقل عمودی آن، یعنی آسانسور برج میلاد ، نه فقط به عنوان ابزاری برای جابجایی، بلکه به عنوان یکی از شگفتی‌های فناورانه و جاذبه‌های اصلی این برج مطرح است. این مقاله به صورت موشکافانه به بررسی تمامی ابعاد آسانسورهای برج میلاد، از تاریخچه و شرکت سازنده گرفته تا پیچیدگی‌های فنی، سیستم‌های ایمنی پیشرفته و چالش‌های نگهداری آن می‌پردازد.
بخش اول: نگاهی عمیق‌تر به تاریخچه و اهداف ساخت برج میلاد
برای درک اهمیت سیستم آسانسورها، ابتدا باید بستر ساخت پروژه را بهتر بشناسیم.
- ریشه‌های پروژه: ایده ساخت برج در اوایل دهه ۱۳۷۰ شمسی شکل گرفت. هدف اصلی، رفع نقاط کور و بهبود پوشش امواج رادیویی و تلویزیونی در تهران بود که به دلیل گسترش شهر و وجود ساختمان‌های بلند با مشکل مواجه شده بود. علاوه بر کاربری اصلی مخابراتی، اهداف دیگری همچون ایجاد یک مرکز فرهنگی و گردشگری، توسعه فضاهای تجاری و رستوران‌های منحصربه‌فرد نیز از ابتدا مد نظر بود.
- فاز اجرایی: شرکت یادمان سازه، وابسته به شهرداری تهران، به عنوان کارفرمای پروژه انتخاب شد و شرکت “بلندپایه” پیمانکار اصلی اجرای سازه بتنی بود.
- شروع عملیات: گودبرداری و عملیات خاکی پروژه در دی ماه ۱۳۷۶ آغاز شد.
- ساخت بدنه: ساخت بدنه اصلی برج که یک شَفت بتنی عظیم است، با استفاده از تکنولوژی “قالب لغزنده” انجام شد. این تکنیک اجازه می‌داد که سازه به صورت پیوسته و با سرعتی حدوداً ۳ متر در روز به سمت بالا حرکت کند.
- نصب سازه رأس: یکی از پیچیده‌ترین بخش‌های پروژه، ساخت و نصب سازه فلزی رأس در ارتفاع حدود ۲۸۰ متری بود. این سازه ۱۲ طبقه که بیش از ۲۱۰۰ تن وزن دارد، ابتدا روی زمین ساخته و سپس طی عملیاتی دقیق و نفس‌گیر به بالای شَفت بتنی منتقل و نصب گردید.
- افتتاح: سرانجام پس از یک دهه تلاش مهندسان و کارگران ایرانی، این پروژه ملی در ۱۶ مهر ۱۳۸۷ به بهره‌برداری رسید.
بخش دوم : تجربه کم نظیر صعود در آسانسور شیشه‌ای برج میلاد
یکی از خاطره‌انگیزترین بخش‌های بازدید از این برج، بدون شک سوار شدن بر آسانسور شیشه‌ای برج میلاد است. چهار دستگاه از مجموع شش آسانسور اصلی برج، به صورت پانورامیک (شیشه‌ای) در ضلع جنوبی بدنه بتنی نصب شده‌اند. این طراحی هوشمندانه، یک جابجایی ساده را به یک تجربه بصری هیجان‌انگیز تبدیل می‌کند. تماشای کوچک شدن تدریجی شهر و گسترش افق دید در حین صعود، همان چیزی است که بسیاری از بازدیدکنندگان در هنگام سوار شدن در آسانسور را وارد به ضبط فیلم آسانسور برج میلاد می کند تا این لحظات نفس‌گیر را برای همیشه ماندگار کنند.
مشخصات فنی آسانسور برج میلاد
برای درک بهتر این شاهکار مهندسی، باید نگاهی دقیق به مشخصات فنی آسانسور برج میلاد بیندازیم. این آسانسورها محصول شرکت معتبر فنلاندی KONE هستند و از پیشرفته‌ترین فناوری‌های زمان خود بهره می‌برند.
-
سرعت و زمان: یکی از پرسش‌های متداول، سرعت آسانسور برج میلاد است. این آسانسورها با سرعت خیره‌کننده ۷ متر بر ثانیه ، معادل ۲۵.۲ کیلومتر بر ساعت، حرکت می‌کنند. این سرعت بالا باعث می‌شود زمان آسانسور برج میلاد برای طی کردن مسیر حدوداً ۳۰۰ متری از لابی تا سازه رأس، تنها حدود ۴۵ تا ۵۰ ثانیه به طول انجامد.
-
ظرفیت و ابعاد: ظرفیت آسانسور برج میلاد برای هر کابین، ۲۱ نفر یا معادل ۱۶۰۰ کیلوگرم تعریف شده است. این ظرفیت بالا، امکان جابجایی سریع و کارآمد حجم بالای بازدیدکنندگان روزانه را فراهم می‌سازد.
در ادامه به جزئیات کامل سیستم آسانسور برج میلاد می‌پردازیم.
۱. آمار و مشخصات کلیدی سیستم آسانسور برج میلاد در یک نگاه
| مشخصه | مقدار/توضیح |
|---|---|
| تعداد کل آسانسورها (در شَفت) | ۶ دستگاه |
| – آسانسورهای پانورامیک (نفربر) | ۴ دستگاه (شیشه‌ای، ضلع جنوبی) |
| – آسانسورهای خدماتی و اضطراری | ۲ دستگاه (بسته، ضلع شمالی) |
| شرکت سازنده | KONE فنلاند |
| تکنولوژی موتور | KONE EcoDisc® (بدون گیربکس – Gearless) |
| سرعت نامی (حداکثر) | ۷ متر بر ثانیه معادل ۲۵.۲ کیلومتر بر ساعت |
| ظرفیت هر کابین | ۲۱ نفر یا ۱۶۰۰ کیلوگرم |
| ارتفاع مسیر حرکت (تقریبی) | حدود ۳۰۲ متر (از لابی تا بالاترین ایستگاه در سازه رأس) |
| زمان تقریبی سفر | حدود ۴۵ تا ۵۰ ثانیه (بسته به شتاب‌گیری و کاهش سرعت) |
۲. موتور آسانسور برج میلاد
انتخاب شرکت فنلاندی KONE و فناوری پرچمدار آن EcoDisc® برای این پروژه ملی، یک تصمیم مهندسی دقیق بود. این فناوری که در زمان خود انقلابی در صنعت آسانسور محسوب می‌شد، مزایای کلیدی زیر را به همراه داشت:
- موتور سنکرون با مغناطیس دائم (Permanent Magnet Synchronous Motor): برخلاف موتورهای القایی قدیمی، این موتورها راندمان بسیار بالاتری دارند. حذف کامل گیربکس، که منبع اصلی اتلاف انرژی، تولید حرارت، صدا و نیاز به روغن‌کاری بود، منجر به کاهش مصرف انرژی تا ۷۰ درصد در مقایسه با سیستم‌های هیدرولیک و تا ۳۰ درصد نسبت به سیستم‌های کششی گیربکس‌دار شد.
- سیستم بدون موتورخانه (Machine-Room-Less – MRL): موتورهای EcoDisc به قدری فشرده و کوچک هستند که مستقیماً در بالای چاه آسانسور (Hoistway) و روی ریل‌های راهنما نصب می‌شوند. این ویژگی، نیاز به ساخت یک اتاق بزرگ و سنگین به نام “موتورخانه” در بالاترین نقطه برج را از بین برد که هم از نظر سازه‌ای و هم از نظر معماری یک مزیت بزرگ محسوب می‌شود.
- درایو کنترل V3F (Variable Voltage Variable Frequency): این سیستم کنترل پیشرفته، مغز متفکر آسانسور است. با کنترل دقیق ولتاژ و فرکانس ورودی به موتور، شتاب‌گیری و کاهش سرعت بسیار نرم و تدریجی انجام می‌شود. این همان دلیلی است که مسافران هنگام شروع حرکت یا توقف، کمترین تکان (Jerk) را احساس می‌کنند و یک سفر راحت و لذت‌بخش را تجربه می‌کنند.
۳. انواع آسانسورها و کاربری‌های تخصصی
-
آسانسورهای پانورامیک (۴ دستگاه):
- تجربه کاربری: این آسانسورها بخش جدایی‌ناپذیر جاذبه گردشگری برج هستند. دیواره شیشه‌ای آن‌ها که از لمینت چندلایه و فوق‌مقاوم ساخته شده، دیدی وسیع و بدون مانع از شهر تهران را در حین صعود با سرعت بالا فراهم می‌کند. این تجربه بصری هیجان‌انگیز، خود به تنهایی یکی از دلایل اصلی بازدید از برج است.
- طراحی داخلی: داخل آسانسور برج میلاد با هدف ایجاد حس لوکس و راحتی برای گردشگران طراحی شده است.
-
آسانسورهای خدماتی (۲ دستگاه):
- لجستیک برج: این دو آسانسور ، وظایف حیاتی بر عهده دارند. حمل روزانه مواد اولیه برای رستوران‌ها و کافه‌ها، جابجایی تجهیزات فنی و نظافتی، و حمل بارهای سنگین، همگی توسط این دو آسانسور انجام می‌شود. بدنه داخلی آن‌ها از فولاد ضدزنگ (Stainless Steel) ساخته شده تا در برابر ضربه و سایش مقاوم باشد.
- نقش در شرایط اضطراری: این آسانسورها دارای حالتی به نام “سرویس آتش‌نشان” هستند که در مواقع حریق، کنترل آن به دست آتش‌نشانان می‌افتد. همچنین در سناریوهای تخلیه اضطراری، نقش کلیدی ایفا می‌کنند.
۴. ایمنی: طراحی شده برای فراتر از استانداردها
در سازه‌ای با این ارتفاع و حجم بازدیدکننده، ایمنی حرف اول را می‌زند. آسانسورهای برج میلاد به چندین لایه سیستم ایمنی مجهز هستند:
- سیستم ترمز مکانیکی (پاراشوت): مهم‌ترین بخش ایمنی این است که یک گاورنر سرعت (Overspeed Governor) به طور مداوم سرعت کابین را کنترل می‌کند. اگر سرعت از حد مجاز فراتر رود، گاورنر فعال شده و فک‌های ترمز را روی ریل‌های راهنما قفل می‌کند و کابین را به صورت مکانیکی متوقف می‌سازد.
- سیستم ترمز موتور: ترمز اصلی آسانسور از نوع الکترومغناطیسی و در حالت عادی بسته (Fail-Safe) است. یعنی برای باز نگه داشتن ترمز نیاز به نیروی برق است و به محض قطع برق، فنرهای قدرتمند، ترمز را درگیر کرده و موتور را قفل می‌کنند.
- بافرهای انتهای چاه: در کف چاهک آسانسور (Pit)، بافرهای هیدرولیکی یا پلی‌اورتان قدرتمندی نصب شده‌اند تا در صورت بروز یک خطای فاجعه‌بار و سقوط کابین، ضربه نهایی را جذب کرده و از آسیب به مسافران جلوگیری کنند.
- سیستم برق اضطراری: کل برج به دیزل ژنراتورهای عظیم مجهز است. در صورت قطع برق شهر، ژنراتورها به صورت خودکار وارد مدار شده و برق آسانسورها را تأمین می‌کنند تا هیچ‌کس در کابین محبوس نشود. علاوه بر این، سیستم‌های کنترلی به UPS متصل هستند تا در فاصله زمانی بین قطع برق و روشن شدن ژنراتور، هیچ وقفه‌ای در عملکرد کنترلی ایجاد نشود.
- سنسورهای لرزه‌نگاری (Seismic Sensors): با توجه به لرزه‌خیز بودن تهران، آسانسورها به سیستم زلزله‌نگار برج متصل هستند. در صورت تشخیص امواج زلزله، سیستم کنترل به صورت هوشمند آسانسور را در نزدیک‌ترین طبقه متوقف کرده و درها را باز می‌کند.
- حفاظت درب‌ها: پرده‌ای از سنسورهای نوری مادون قرمز در ورودی کابین وجود دارد که هرگونه مانع بین درها را تشخیص داده و از بسته شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.
۵. چالش‌های فنی و نگهداری
نگهداری از چنین سیستم پیچیده‌ای در ارتفاع بالا، چالش‌های خاص خود را دارد:
- اثر باد و نوسان برج (Sway): برج‌های بلند در برابر باد شدید، اندکی نوسان می‌کنند. سیستم راهنمای آسانسور (ریل‌ها و کفشک‌ها) طوری طراحی شده که این حرکات جزئی را تحمل کند. با این حال، در شرایط باد بسیار شدید، ممکن است سنسورها برای حفظ ایمنی، سرعت آسانسور را کاهش داده یا آن را به طور موقت متوقف کنند.
- تیم فنی متخصص: تعمیر و نگهداری این آسانسورها نیازمند تکنسین‌هایی است که توسط شرکت KONE آموزش‌های ویژه برای سیستم‌های پرسرعت و EcoDisc دیده‌اند و دانش فنی لازم برای کار در ارتفاع را دارند.
- لجستیک قطعات یدکی: به دلیل تحریم‌ها و خاص بودن قطعات، تأمین و انبارداری قطعات یدکی اصلی (Original Parts) یکی از چالش‌های مدیریتی این سیستم است.
6. سقوط آسانسور برج میلاد حقیقت دارد؟
پاسخ قاطع و کوتاه به این سوال خیر است. با وجود شایعات و نگرانی‌هایی که گاهاً در فضای مجازی یا محاورات عمومی مطرح می‌شود، تاکنون هیچ حادثه سقوطی برای هیچ‌یک از آسانسورهای برج میلاد به طور رسمی ثبت و گزارش نشده است. این شایعه بیشتر زاییده ترس عمومی از ارتفاع و پیچیدگی فنی چنین سازه عظیمی است تا یک رویداد واقعی. در این بخش ، به بررسی دلایل عدم وقوع چنین حادثه‌ای، ویژگی‌های فنی و ایمنی فوق‌پیشرفته آسانسورهای برج میلاد و ریشه این نگرانی‌ها خواهیم پرداخت.
بخش اول: بررسی شایعه و واقعیت
شایعه سقوط آسانسور در مکان‌های نمادین و مرتفع، پدیده‌ای جهانی است. برج میلاد نیز به عنوان ششمین برج بلند مخابراتی جهان و نماد پایتخت ایران، از این قاعده مستثنی نیست. دلایل شکل‌گیری این شایعات را می‌توان در موارد زیر جستجو کرد:
- ترس ذاتی از ارتفاع (Acrophobia): حرکت با سرعت بالا در یک کابین شیشه‌ای در ارتفاع چند صد متری، به طور طبیعی می‌تواند برای برخی افراد اضطراب‌آور باشد. هر لرزش جزئی یا صدای نامتعارف ممکن است به اشتباه به عنوان یک نقص فنی خطرناک تعبیر شود.
- حوادث جزئی و بزرگنمایی: ممکن است در طول سال‌ها، آسانسورها دچار نقص فنی جزئی مانند توقف بین طبقات به دلیل قطعی برق یا فعال شدن یک سنسور ایمنی شده باشند. این‌گونه توقف‌ها که کاملاً کنترل‌شده و ایمن هستند، گاهی در بازگویی افراد به “خطر سقوط” یا “سقوط” تبدیل می‌شوند.
- قدرت شایعه در فضای مجازی: یک خبر نادرست یا یک برداشت اشتباه از یک رویداد، می‌تواند به سرعت در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و به عنوان یک حقیقت پذیرفته شود، در حالی که هیچ منبع معتبری آن را تأیید نکرده است.
نکته کلیدی: تمام منابع معتبر، مدیران برج میلاد و شرکت‌های مهندسی تأیید می‌کنند که سیستم ایمنی آسانسورهای مدرن، به ویژه در سازه‌هایی با این سطح از اهمیت، سقوط آزاد را عملاً غیرممکن می‌سازد.
بخش دوم: چرا سقوط آسانسور برج میلاد (و آسانسورهای مدرن) تقریباً غیرممکن است؟
آسانسورهای برج میلاد، که توسط شرکت‌های معتبر جهانی طراحی و اجرا شده‌اند، مجهز به چندین لایه ایمنی پیچیده هستند که هرگونه احتمال سقوط آزاد را از بین می‌برد. در ادامه به مهم‌ترین این سیستم‌ها اشاره می‌شود:
۱. سیستم ترمز اضطراری (پاراشوت یا گاورنر):
این مهم‌ترین و بنیادی‌ترین سیستم ایمنی در هر آسانسور کششی است.
- گاورنر (Governor): یک دستگاه مکانیکی است که سرعت حرکت کابین را به طور مداوم کنترل می‌کند. اگر سرعت کابین از حد مجاز (مثلاً ۱۵٪ بیشتر از سرعت نامی) فراتر رود، گاورنر فعال می‌شود.
- پاراشوت (Safety Gear): با فعال شدن گاورنر، یک سیستم ترمز مکانیکی بسیار قدرتمند به نام “پاراشوت” که زیر یا روی کابین نصب شده، فعال می‌شود. این سیستم مانند دو فک قوی، به ریل‌های راهنمای آسانسور چنگ زده و کابین را در چند سانتی‌متر یا نهایتاً چند متر متوقف می‌کند. این توقف بسیار ناگهانی و شدید است اما از سقوط کامل جلوگیری می‌کند.
۲. کابل‌های فولادی متعدد (سیم بکسل‌ها):
کابین آسانسور توسط چندین کابل فولادی مستقل از هم معلق است. هر یک از این کابل‌ها به تنهایی توانایی تحمل وزن کامل کابین با حداکثر ظرفیت را دارند. برای اینکه سقوطی به دلیل پارگی کابل رخ دهد، باید تمام این کابل‌ها به طور همزمان پاره شوند که از نظر مهندسی و آماری امری محال است.
۳. ترمزهای الکترومغناطیسی موتور:
موتور گیربکس آسانسور خود دارای یک سیستم ترمز بسیار قوی است که در حالت عادی و با قطع برق، به صورت خودکار فعال شده و از حرکت کابین جلوگیری می‌کند. این ترمزها در هر توقف طبقه نیز فعال می‌شوند.
۴. بافرهای ( ضربه‌گیرها) در انتهای چاه آسانسور:
حتی اگر به صورت فرضی تمام سیستم‌های فوق از کار بیفتند، در پایین‌ترین نقطه چاه آسانسور، ضربه‌گیرهای قدرتمند هیدرولیکی یا پلی‌اورتان نصب شده است. این بافرها طراحی شده‌اند تا انرژی جنبشی کابین را جذب کرده و از برخورد سخت آن با کف چاه جلوگیری کنند. این سیستم آخرین خط دفاعی است.
۵. سیستم‌های کنترل الکترونیکی:
تابلو فرمان آسانسور به طور مداوم وضعیت تمام سنسورها، درها، سرعت و موقعیت کابین را رصد می‌کند. در صورت تشخیص هرگونه خطا (مانند باز بودن در، نوسان برق، یا خطای موتور)، سیستم به طور خودکار آسانسور را در نزدیک‌ترین طبقه متوقف کرده و از حرکت آن جلوگیری می‌کند.
جمع‌بندی
آسانسورهای برج میلاد صرفاً یک وسیله حمل و نقل نیستند؛ آن‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از تجربه بازدید از این نماد ملی هستند. ترکیب سرعت بالا، ایمنی چندلایه، بهره‌وری انرژی و دید پانورامیک، آن‌ها را به یک کلاس جهانی از سیستم‌های حمل و نقل عمودی تبدیل کرده است. این ۶ شریان عمودی، روزانه هزاران نفر را با اطمینان و در کمترین زمان ممکن به اوج آسمان تهران می‌رسانند.
بدون دیدگاه